Μπρος γκρεμός και πίσω "αγανάκτηση"

 Από http://www.stratfor.com/

A good synopsis from Liberation

La dette, une affaire d’Etat

Déjà en 1897, le pays était sous tutelle. De l’influence ottomane à l’adhésion à l’euro, l’historien Nicolas Bloudanis balaie le passé pour mieux éclairer la faillite actuelle.

Un sans-abri et la police grecque postés devant le ministre des Finances, à Athènes, le 27 septembre. (John Kolesidis / Reuters)

Il y a un malentendu grec au sein de l’Union européenne. Alors qu’il ne viendrait à l’idée de personne d’évoquer l’Empire romain en parlant de l’Italie de Silvio Berlusconi, rares sont ceux qui ne font pas le lien entre la Grèce antique et la Grèce moderne. Comme si le glorieux passé des Grecs leur avait donné une traite sur le présent. C’est ainsi pour son «apport à la civilisation européenne» que Valéry Giscard d’Estaing obtint, en 1981, l’adhésion de ce pays à la CEE alors qu’il ne remplissait aucun des critères nécessaires. En 2002, Athènes fut admise dans l’euro quasiment pour les mêmes raisons alors que tout le monde savait pertinemment qu’elle n’était économiquement pas prête. Et aujourd’hui, on n’hésite pas à invoquer les mânes d’Aristote pour justifier le coûteux sauvetage financier d’un pays en faillite. Pourtant, la Grèce moderne, dont l’histoire débute avec l’indépendance de 1828, n’a plus grand-chose en commun avec la Grèce antique : quatre siècles d’occupation ottomane sont passés par là.

L’historien grec Nicolas Bloudanis, 54 ans, qui vit à Patmos (l’île où fut déporté l’évangéliste Jean qui y écrivit l’Apocalypse), vient de publier Faillites grecques : une fatalité historique (éditions Xérolas). Il est aussi l’auteur d’une Histoire de la Grèce moderne, 1828-2010, mythes et réalités (Xérolas). Il propose une vision décapante de l’histoire grecque moderne, débarrassée de ses clichés nationalistes, éclairant d’un jour nouveau la crise de la dette publique qui menace la stabilité de la zone euro.

Peut-on dire que la Grèce est un pays sans Etat ?

Il y a un Etat en Grèce, mais il fonctionne par intermittence. Cela a été le cas, par exemple, du lendemain de la guerre civile, en 1950, à la fin de la dictature des colonels en 1974. Mais chaque fois que l’Etat a plus ou moins bien fonctionné, il s’agissait d’un Etat autoritaire où les libertés politiques et civiles étaient limitées. Sans parler des années de dictature, il y a eu des périodes de l’histoire grecque où l’Etat était tenu par une très forte personnalité, comme Elefthérios Venizélos au début du siècle ou Constantin Caramanlis dans les années 50-60. Dans la mémoire collective grecque, l’Etat est donc un Etat autoritaire dont il convient de se méfier.

La Grèce est sous tutelle européenne. Or, ce n’est pas la première fois qu’elle se retrouve dans cette situation…

Effectivement, après la faillite de 1893, la Grèce a été mise sous tutelle en 1897 par ses créanciers, soit principalement la Grande-Bretagne, la France et l’Allemagne, ce qui a eu un effet positif, même si 10% de sa population a émigré. La tutelle de l’époque, qui a pris la forme d’une Commission financière internationale (CFI) installée à Athènes et chargée de contrôler directement le budget de l’Etat, a permis de construire un Etat. La situation financière et économique s’est améliorée, les détournements et abus qui caractérisaient la Grèce de l’époque (entre 1828 et 1892, 75% du total des emprunts ont été détournés par la classe politique) ont été limités et le pays a pu emprunter à nouveau pour effectuer d’importants travaux d’infrastructures qui faisaient cruellement défaut, l’Empire ottoman n’ayant pas laissé grand-chose derrière lui.

Surtout, une bourgeoisie moderne et un capitalisme local ont pu enfin émerger : elle a pris le pouvoir en 1909 en portant à la tête du gouvernement, Elefthérios Venizélos, le chef du Parti libéral. Une nouvelle Constitution a permis d’assainir la vie politique et la justice, l’administration a commencé à être purgée de ses éléments corrompus, des réformes sociales ont été votées (impôt sur le revenu, réforme agraire, etc.). La société grecque s’engage enfin sur la voie de la modernisation.

Mais la guerre contre la Turquie a stoppé net ce mouvement…

La Grèce voulait achever la libération des territoires (Macédoine, Epire, Crète…) et des populations grecques encore sous domination ottomane. Les guerres balkaniques, qui débutent en 1912 et s’achèvent par le traité de Londres en 1913, ont été des succès : le territoire triple de taille et la population passe de 2,5 millions à 5 millions.

La Première Guerre mondiale permet encore de s’étendre en Thrace et en Anatolie (autour de Smyrne), la côte Turque actuelle. Mais cette «Grande Grèce» réveille le nationalisme turc. Une nouvelle guerre se termine par un désastre : le traité de Lausanne de 1923 signe la perte de Smyrne et de la Thrace et 1,2 million de Grecs vivant en Asie mineure depuis deux millénaires doivent s’installer dans une Grèce ruinée par dix ans de guerre. Imaginez le choc : 1,2 million de personnes pour une population de 5 millions. Surtout, cet afflux de population venue d’Asie mineure a ramené la Grèce aux traditions orientales de ses débuts, un siècle plus tôt : leur esprit levantin, fait d’habilité, de compromis et de finesse, mais aussi de passivité et d’indifférence politiques, fruits de la réalité de l’Empire ottoman du XIX^e siècle, a renforcé le clientélisme et la corruption qui commençaient à s’estomper.

La classe politique grecque acquiert à cette époque les traits qui la caractérisent encore aujourd’hui.

Cette classe politique commence alors à se préoccuper davantage du maintien de son pouvoir et des privilèges qui en découlent, que de l’intérêt de l’Etat. Elle acquiert sa «conscience» propre lors des périodes de dictature, comme celle du général Métaxas, en 1936-1940, ou des colonels, entre 1967 et 1974 : ces régimes autoritaires constituent en effet de rudes concurrents pour les politiciens, notamment au niveau des privilèges et des possibilités d’enrichissement réservés aux détenteurs du pouvoir. Tant avant la guerre qu’au début des années 70, on a vu se développer une convergence d’intérêts et une solidarité entre factions politiques auparavant ennemies, et qui avaient perdu leurs privilèges…

Après le rétablissement de la démocratie en 1974, une partie de la gauche grecque, jusque-là pestiférée du fait de la guerre civile (1946-1949), a aussi été intégrée dans la «famille». A de rares exceptions près, cette situation n’a pas changé. Aujourd’hui encore, alors qu’on demande d’énormes sacrifices à la population, les députés et politiciens de tous bords refusent obstinément de baisser leurs salaires, pourtant démesurés, ou de se défaire d’un iota de leurs privilèges.

La seconde faillite, celle de 1932, est-elle due à cette impéritie de l’Etat ?

Je ne l’affirmerai pas. La période 1929-1932 a été, économiquement parlant, beaucoup plus difficile que ce que nous vivons aujourd’hui et de nombreux Etats ont fait faillite, comme l’Autriche, la Bulgarie, ou même l’Allemagne. La Grèce ne pouvait en outre se permettre de dilapider la totalité des crédits étrangers qu’elle avait obtenus entre 1924 et 1930, car la plupart de ceux-ci étaient gérés par la Société des nations et servaient au reclassement des 1,2 million de réfugiés de 1922-1923.

Par ailleurs, l’Etat grec restait formellement sous tutelle : la Commission financière internationale créée en 1897 a en effet siégé à Athènes jusqu’en 1936. Peu de pays dans la situation de la Grèce auraient pu s’en sortir différemment. Finalement, les gouvernements grecs ont négocié chaque année le service de la dette avec les créanciers et en ont assuré entre 30 et 45%. Les procédures de remboursement ont par la suite été redéfinies en 1944-1945 et se sont terminées en 1969.

Les Américains, lors du plan Marshall, se heurtent aussi à la «réalité grecque»…

En 1947-1949, les Etats-Unis, comme condition de leur aide financière, ont exigé un assainissement des pratiques économiques et de la situation sociale du pays. Paul Porter, qui était à la tête de la commission chargée de l’évaluation de la situation grecque en 1947-1948, décrit ainsi l’état du pays dans son rapport au Congrès : «Le niveau de vie extrêmement bas de la population est le facteur principal de la tension sociale qui caractérise la Grèce. L’économie se trouve au point mort, alors que des sommes fabuleuses sont englouties dans des opérations financières frauduleuses et pour l’importation de produits de luxe. Le gouvernement n’a d’autre politique que de mendier sans cesse l’aide étrangère afin de maintenir son pouvoir et préserver les intérêts de la clique de marchands et de banquiers… décidée à défendre à tout prix ses intérêts sans se préoccuper de ce que cela peut coûter au pays.» Evidemment, monsieur Porter était un homme du New Deal.

Le traitement de choc qu’infligent à la Grèce depuis deux ans l’Union européenne et le Fonds monétaire international est-il adapté à ce pays ?

La structure économique de la Grèce, largement étatisée, l’apparente davantage aux pays d’Europe de l’Est sortant du communisme au début des années 90. Il faudrait donc plutôt lui appliquer les recettes qu’on a utilisées pour les anciennes «démocraties populaires» en transition, notamment en privatisant les entreprises publiques et en réduisant drastiquement la taille de la fonction publique. Il faut aussi s’attaquer à l’immunité fiscale dont jouissent les professions libérales et l’Eglise orthodoxe. Accabler les citoyens de taxes nouvelles, alors même que le système fiscal ne fonctionne que très imparfaitement, ne sert pas à grand-chose sinon à alimenter le sentiment d’injustice sociale pour ceux qui ne peuvent échapper à l’impôt. Faute d’avoir posé le bon diagnostic, le malade reçoit un traitement inadapté et son état s’aggrave à l’inverse de ce qui se passe, par exemple, en Irlande.

L’économie grecque n’est donc pas une économie de marché ?

Ce n’est pas une économie de marché fonctionnelle, même s’il existe en Grèce, à côté du secteur public, un secteur privé important. Le problème est qu’il est essentiellement composé d’entreprises minuscules (entre un et dix travailleurs), qui vont de la taverne à la petite manufacture en passant par l’artisan. Il y a aussi quelques grandes entreprises privées, surtout dans l’armement maritime, qui, parce qu’elles sont en contact avec l’économie mondiale, fonctionnent efficacement. Mais elles sont une exception. Tout le reste de l’économie est contrôlé par l’Etat.

Comment en est-on arrivé là ?

Jusqu’à la fin des années 70, la Grèce n’était pas vraiment une exception en Europe. C’était alors le règne de «l’économie mixte de marché», l’Etat contrôlant un grand nombre d’entreprises, que ce soit en France ou en Grande-Bretagne. Au début des années 80, ce modèle, à tort ou à raison, a été remis en cause par l’idéologie libérale venue des pays anglo-saxons et cela a conduit à un reflux de l’Etat du secteur économique.

Ce mouvement a eu lieu partout, sauf en Grèce. Sans doute parce que l’Etat grec a dû suppléer tout au long de l’histoire moderne du pays aux défaillances du capital local qui a rarement investi sur place : l’Etat a dû créer lui-même des entreprises ou des infrastructures industrielles.

Le pire est que la Grèce, petit pays dépendant totalement de son environnement international, a même navigué à contre-courant en étatisant davantage son économie à partir de 1981, avec l’arrivée au pouvoir du Pasok (Parti socialiste) d’Andréas Papandréou, le père de l’actuel Premier ministre. Ainsi, entre 1981 et 1985, pas moins de 230 entreprises ont été nationalisées. Aujourd’hui, l’Etat emploie directement ou indirectement 45% de la population active. En France, il y a certes eu les nationalisations de 1982, mais on a reprivatisé à partir de 1986.

Cette étatisation n’a pas été un succès…

C’est même un échec patent. Les entreprises publiques sont peu compétitives et innovantes : il faut dire qu’elles comptent un personnel pléthorique bien mieux payé que les salariés du privé, mais largement incompétent car nommé selon des critères politiques. Pis : elles sont quasiment cogérées par les syndicats qui ont leur mot à dire sur les choix stratégiques, mais sans que leurs représentants en aient la capacité. Le bilan de la politique économique du Pasok est catastrophique. Les seuls points positifs sont le chômage réduit, puisque l’Etat a créé des dizaines de milliers d’emplois «fictifs», et mis en place une sécurité sociale relativement avancée.

Le Parti socialiste a donc une forte responsabilité dans le dérapage des comptes publics grecs ?

Andréas Papandréou a construit un «socialisme à crédit». Mais il n’est pas le seul responsable : la droite est tout aussi étatiste que le Pasok. Autant dire que la crise de la dette publique ne date pas de 2009, même si les marchés ont mis du temps à s’apercevoir qu’il y avait un problème. La classe politique grecque a toujours dramatiquement confondu revenus et emprunts. Surtout depuis que l’adhésion de la Grèce à l’euro, en 2002, lui a permis d’emprunter presqu’aux mêmes conditions que l’Allemagne.

Rares sont ceux qui ont essayé de réagir. Il faut bien comprendre que la classe politique ne veut pas d’une remise en cause de cette politique étatiste, car elle permet de se constituer des clientèles politiques. On ne vote pas pour des idéologies en Grèce, on vote pour celui qui vous aidera matériellement. Les partis politiques sont d’ailleurs structurés autour de grandes familles : fils, neveux, protégés restent fidèles à l’ancien. Ainsi, on peut trouver au sein du Pasok, le parti qui a le plus dirigé le pays ces trente dernières années, des gens de sensibilité d’extrême droite, mais qui y sont fidèles par tradition familiale. Ce système clientéliste, qui est la base de la société grecque, date du XIX^e siècle et de l’indépendance.

En 2002, la Grèce n’aurait donc pas dû entrer dans la zone euro ?

Objectivement, non. Mais en 2001, l’Allemagne et la France, qui voulaient qu’il y ait le plus de pays possible dans la zone euro, ont fait pression sur la Commission pour qu’elle puisse les rejoindre. Cela étant, cette adhésion aurait pu faire du bien à la Grèce : jusqu’en 2005, il était encore possible de redresser la situation. Mais le gouvernement de droite de Costas Caramanlis junior (neveu de Constantin Caramanlis), élu en 2004, n’a strictement rien fait par peur de déplaire à sa clientèle : aucune privatisation, aucune réduction de la fonction publique, aucune réforme de l’Etat n’ont eu lieu.

Et lorsque le Pasok est revenu au pouvoir en octobre 2009, il était trop tard : la situation budgétaire échappait déjà à tout contrôle. Aujourd’hui, l’appartenance de la Grèce à la zone euro est un fait : la tutelle fédérale qu’elle subit, conséquence directe de son choix pour l’Europe, peut être positive. Elle va l’obliger à bâtir un Etat de droit, une économie de marché digne de ce nom et en finir avec les illusions sur la soi-disant «réalité grecque» qui excusait toutes les dérives.

Μέρος συνέντευξης του Στ. Φασουλή στο Νικόλα Ζώη (07/2011)

Την επικαιρότητα την παρακολουθείτε στενά; Και αν ναι, μέσα απ’ τα παρα­δοσιακά μέσα, ή μήπως και μέσα από blogs, socialmedia κ.λπ.;

Την παρακολουθώ θέλοντας και μη, όπως όλοι μας. Μέσα από εφημερίδες το ραδιόφωνο, την τηλεόραση, αλλά και από το ίντερνετ. Δεν διαβάζω blogs γιατί δεν μου αρέσει η γλώσσα που μιλούν τώρα. Νομίζω ότι πρέπει να παρέλθει μια δεκαετία για να καταφέρει να ξεπεράσει τον εαυτό της. Τη χρησιμοποιούν μάλ­λον αυτοί που βρίσκουν ευκαιρία να μι­λήσουν, ενώ ουδέποτε είχαν μιλήσει κά­που, και πια ανακαλύπτουν τον τρόπο, χάνουν όμως το μέτρο. Αρχίζει πάντως και δημιουργείται μια καινούργια γλώσσα σιγά σιγά, που θα κάνει τα πράγματα κα­λύτερα, και τον καθένα να μιλάει πιο απε­λεύθερα. Το άκουσμα της δεν θα οφείλε­ται σε πίεση που σκάει μετά από αιώνες δεν θα προέρχεται από τη σκέψη «α, τώρα θα πω την άποψη μου γιατί είμαι κά­ποιος». Γιατί μ’ αυτό τον τρόπο, το «είμαι κάποιος», το ότι γίνεται κανείς σημαντι­κός υπερισχύει της γνώμης του. Και τις περισσότερες φορές γίνεται τελικά φαφλατάς κυνικός ή υβριστής

Σήμερα ωστόσο, κάποιοι αναζητούν τρόπους να πουν τη γνώμη τους, για να κάνουν αισθητή και τη δική τους ύπαρξη.

Τους καταλαβαίνω. Αλλά αυτό είναι ση­μαντικό όταν είναι γνήσιο. Όταν είναι κοπαδηδόν, είναι μόδα. Όλοι κάνουμε πράγματα για να κάνουμε αισθητή την παρουσία μας. Από εκεί και πέρα, το θέμα είναι το πώς Με φόνο, ή με αγάπη; Μ’ ένα έγκλημα ή με μια παράσταση; Και οι δύο είναι αισθητές παρουσίες – και του δο­λοφόνου και του ποιητή. Ενίοτε μπορεί να εμφανίζονται και ταυτόχρονα. Αλλά διαλέγεις. Ή διαλέγει η ζωή για σένα.

Απ’ όσα ακούτε γύρω σας σήμερα, ποιος είναι ο μεγαλύτερος φόβος που σας δημιουργείται;

Δυστυχώς όλοι οι φόβοι μου έχουν βγει αληθινοί. Και όσους περισσότερους έχω, τόσο βγαίνουν. Όλη αυτή την κατάσταση στη χώρα τη φοβόμουν χρόνια. Φοβό­μουν πάρα πολύ ότι θα ξεφουσκώσει όλο αυτό. Όχι ότι θα συναντήσει τον οικονο­μικό αλγόριθμο που θα το οδηγήσει στη σημερινή του μορφή. Απλώς ήταν ένας φόβος, μια αγωνία ότι κάποια στιγμή θα μείνουμε στο δρόμο.

Τι κάναμε λάθος;

Όλα τα κάναμε λάθος, δεν είδα και τί­ποτα να κάνουμε καλό. Εκτός από δυο-τρεις καλλιτέχνες δυο-τρεις επιστήμο­νες – και όχι καριέρας αλλά ερευνητές. Ο κρατικός μηχανισμός δεν λειτούργησε ποτέ. Ο ψηφοφόρος δεν λειτούργησε ποτέ σαν ψηφοφόρος αλλά σαν πελά­της. Και οι δύο πλευρές είναι επομένως συνυπεύθυνες και ο πολιτευτής και ο πο­λίτης που ήθελε να εξαγοράσει την ψήφο του. «Ναι, ωραία» σκεφτόταν, «εγώ ψη­φίζω, δώσε μου κι εσύ κάτι». Δεν ήταν ψήφος εμπιστοσύνης αυτό, ήταν ψήφος ανταλλαγής. Και είναι γελοίο ότι εδώ και δύο αιώνες, όποιο κόμμα ανέβει στην εξουσία βάζει τους δικούς του δημοσί­ους υπαλλήλους φτιάχνοντας ένα δημό­σιο υδροκέφαλο. Το οποίο είναι εναντίον του ίδιου του λαού που το ζήτησε. Και εναντίον των πολιτικών, οι οποίοι υπέ­κυψαν σ’ αυτό το αίτημα και το ικανο­ποίησαν απλόχερα.

Μήπως γι’ αυτό φταίει απλώς το ότι η Ελλάδα είναι ένα μικρό χωριό στο οποίο όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους;

Δεν το γνωρίζω. Μου αρέσει όμως πάρα πολύ μια φράση του Κώστα Μητρόπουλου, στα Νέα. «Η ύφεση», λέει ο Μητρόπουλος «άρχισε την 25η Μαρτίου 1821, στις δέκα το πρωί, στην Αγία Λαύρα».

Αν είχατε τη δύναμη, ακόμα και θεϊκή στην περίπτωση μας, τι θααλλάζατε στη χώρα;

Α, δεν νομίζω ότι μπορώ ν’ αξιωθώ κάτι τέτοιο. Κι ύστερα, κανείς δεν μιλάει για την Ελλάδα πια, κανείς δεν μιλάει για τον τόπο, κανείς δεν τον ξέρει. Ξέρει πρώτα τον εαυτούλη του, μετά λίγο την οικογέ­νεια του και ως εκεί. Ο τόπος δεν υπάρχει πια και θα το δεις ότι δεν ενδιαφέρεται κανείς για αυτόν. Δεν αναφέρεται που­θενά, δεν υπάρχει μέσα μας σαν έννοια, όπως ούτε και κανένας συνεκτικός δε­σμός μεταξύ των Ελλήνων. Δεν έχουμε κοινά συμφέροντα, δεν έχουμε κοινούς μύθους, κοινή γλώσσα. Ένας αχταρμάς, όλο μονάδες, μονάδες, μονάδες, δέκα εκατομμύρια μονάδες, οι οποίες δεν μπο­ρούν να συνδεθούν με τίποτα Για αυτό φταίμε όλοι μας. Δεν είναι μόνο θέμα κυ­βερνήσεων, είναι και θέμα νοοτροπίας.

2500 χρόνια πριν...

...the song remains the same όπως θα λέγαμε στα Ελληνικά:

"Πως εσύ, αγαπητέ µου, όντας Αθηναίος πολίτης της πιο µεγάλης και της πιο φηµισµένης για τη σοφία της και τη δύναµή της πόλης, δεν ντρέπεσαι να φροντίζεις για τα χρήµατα, πως θα αποκτήσεις περισσότερα, και για τη δόξα και τις τιµές, και να µην ενδιαφέρεσαι ούτε να νοιάζεσαι για τη φρόνηση και την αλήθεια και την ψυχή σου; "

(Απολογία Σωκράτη)

Αθεράπευτα παράλογοι

Του Κώστα Ιορδανίδη


Επήλθε κόπωση από την επανάληψη στάσεων και συμπεριφορών του παραλόγου, στο διηνεκές. Εδώ και τριάντα πέντε χρόνια, κάποιες ευάριθμες ομάδες –κυμαίνονται γύρω στα εκατό άτομα– δημιουργούν βίαια επεισόδια στη διάρκεια των διαδηλώσεων. Δεν θα ηθικολογήσουμε ούτε θα πολιτικολογήσουμε επί του θέματος. Απλώς επισημαίνεται ότι «ασφάλεια» υπάρχει μόνον εντός του χώρου που περιφρουρεί το ΚΚΕ. Αφού η χώρα οδηγήθηκε ως σε αυτό το σημείο, ερρέτωσαν το εθνικό κράτος και οι αξίες του. Ας ανατεθεί η δημόσια ασφάλεια στους πολεμίους του αστικού συστήματος. Αυτή είναι η πρώτη ένδειξη υψίστης παρακμής.
Υπάρχει όμως και δεύτερη. Καλών προθέσεων πολίτες προτρέπουν επιμόνως τα δύο κόμματα εξουσίας –Νέα Δημοκρατία και ΠΑΣΟΚ– να συνεργασθούν προς σωτηρίαν της Ελλάδος. Πιστεύουν προφανώς ότι οι δυνάμεις που αντιτίθενται στην πρόοδο και στον εκσυγχρονισμό –συνδικαλιστές, συντεχνίες κ.λπ.– θα αναγκασθούν εκ των πραγμάτων να υποκύψουν όταν επικρατήσει ομοφροσύνη σε ανώτατο πολιτικό επίπεδο.
Υπό την πίεση αυτών των προτροπών, ο πρωθυπουργός κ. Γιώργος Παπανδρέου κάλεσε προ ολίγων μηνών σε συνάντηση τον φίλο του από το παρελθόν και αρχηγό της Ν.Δ. σήμερα κ. Αντώνη Σαμαρά και λέγεται ότι συμφώνησε να παραιτηθεί και να ορίσουν από κοινού πρωθυπουργό και υπουργικό συμβούλιο προς σωτηρίαν της Ελλάδος. Αλλά κατ’ άλλους ο κ. Σαμαράς προέβη σε άκαιρες διαρροές, κατ’ άλλους ο κ. Παπανδρέου πιέσθηκε από τους στενούς του συνεργάτες και υπαναχώρησε. Προχθές, η ίδια σκηνή επαναλήφθηκε, σε μια εκδοχή πιο απαράδεκτη, από άποψη αισθητική τουλάχιστον, και δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι δύο «παλιοί φίλοι» ακκίζονται ως έφηβοι, και ο λόγος είναι ότι κανείς από τους δύο δεν επιθυμεί συνεργασία στη φάση αυτή. Είναι εξαιρετικά αμφίβολο εάν η συγκυβέρνηση μπορεί να σώσει τη χώρα, που επί της ουσίας έχει χρεοκοπήσει ήδη. Είναι αμφίβολο εάν οι «δυνάμεις της αντιδράσεως», όπως αποκαλούνται από τους «εκσυγχρονιστές», πεισθούν από τη συνεργασία των κ. Σαμαρά και Παπανδρέου, και συνταχθούν με την πολιτική δραματικής μειώσεως των εισοδημάτων τους. Πολύ περισσότερο η συνεργασία των δύο κομμάτων δεν θα διαφοροποιήσει το περιεχόμενο του μακροπρόθεσμου σχεδίου, στη διαμόρφωση του οποίου δεν συμμετέχει η κυβέρνηση του κ. Παπανδρέου. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος που αντιμετωπίζει η χώρα είναι μήπως η απόπειρα βίαιης εναρμονίσεως οδηγήσει σε εξέγερση κοινωνική, όχι βεβαίως της μορφής των χθεσινών επεισοδίων. Ακρως ανησυχητική είναι και η κλιμακούμενη αντιπαράθεση με τη Γερμανία, που εκλαμβάνεται ως κατοχική δύναμη στην οποία ο ελληνικός λαός στο σύνολό του οφείλει να αντισταθεί, όπως συνέβη και στο παρελθόν. Κάποιοι με άλλα λόγια οραματίζονται ένα νέο ΕΑΜ, προσαρμοσμένο στις σημερινές συνθήκες. Το μεγαλύτερο ίσως πρόβλημα είναι ότι ένα «σχέδιο σωτηρίας», ανατρεπτικό της σημερινής τάξης πραγμάτων αντιμετωπίζεται με τρόπο νηπιακό.

Το ανέκδοτο της ημέρας:

Απαντώντας στις αναφορές του κ. Παπανδρέου περί εκκρεμών υποθέσεων, οι δικαστικοί λειτουργοί επισημαίνουν ότι «εφαρμόζουν με ευλάβεια τους νόμους του Κράτους και επομένως εκφράσεις όπως "αρνησιδικία με τερτίπια" ανέμεναν να μην ειπωθούν, διότι έτσι προσβάλλεται το σύνολο των δικαστικών λειτουργών, οι οποίοι, με τα πενιχρά μέσα που τους διαθέτει η Πολιτεία, προσπαθούν να δικαιοδοτούν με υψηλό αίσθημα ευθύνης».

Pierre Lemieux: Αρχισε η παγκοσμιοποίηση του 21ου αιώνα

Ο Καναδός καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας, συγγραφέας και ερευνητής, μιλάει στον Αθ. Παπανδρόπουλο στην «Ναυτεμπορική»:

Κύριε καθηγητά, στο παρελθόν είχα διαβάσει το βιβλίο σας «Ο αναρχο-καπιταλισμός» το οποίο, κατά τη γνώμη μου, διαφέρει αισθητά από ιδεολογικής πλευράς με τις θέσεις σας στο τελευταίο βιβλίο σας. Ετσι είναι;

«Οχι ακριβώς. Στον Αναρχο-καπιταλισμό περιέγραψα μία θεωρητική κατάσταση, υπογραμμίζοντας τις διάφορες φιλοσοφικές πτυχές της, την οποία όμως διαχώριζα από την καθημερινή πρακτική. Στο τελευταίο βιβλίο μου, που είναι θεωρητικό, προσπαθώ να καταδείξω ότι η οικονομική θεωρία είναι ένα σύνολο δομημένων μοντέλων που παράγουν επιμέρους θεωρίες.

Απευθύνομαι στον τίμιο άνθρωπο για να του πω ότι η οικονομική θεωρία είναι ένα και η οικονομική πράξη άλλο. Απευθύνομαι στον τίμιο άνθρωπο που θέλει ενδεχομένως να γίνει οικονομολόγος, πράγμα όχι πάντα εύκολο. Στην οικονομία, η υιοθέτηση εύκολων ιδεών και ερμηνειών οδηγεί σε δράματα. Για μένα, η οικονομία ενσωματώνει το κοινωνικό και το πολιτικό σκέλος μιας κοινωνίας και, ως εκ τούτου, είναι μια μέθοδος ανάλυσης των πολιτικών και κοινωνικών σχέσεων. Μάς επιτρέπει δε να κρίνουμε και να αξιολογούμε το δέντρο από τα φρούτα του».

Με βάση το θεωρητικό υπόβαθρο της σκέψης, κύριε καθηγητά, ποια είναι τα βαθύτερα αίτια της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κρίσης και, μεσοπροθέσμως, τι θα προκύψει από αυτήν;

«Είμαστε μάρτυρες βαθύτατων ανατροπών, που θέτουν τεράστια ερωτήματα. Το πρώτο από αυτά είναι σχετικό με το ρόλο του ατόμου στην οικονομική λειτουργία. Ενα δεύτερο θέμα είναι αυτό του ρόλου και της έκτασης της κρατικής παρέμβασης. Συμπληρωματικά δε και της ποιοτικής της υφής. Παρατηρούμε επίσης μια παγκόσμια σύγκρουση συντελεστών παραγωγής.

Είναι σαφές ότι η παραδοσιακή πραγματική οικονομία βρίσκεται σε σύγκρουση με την άυλη χρηματοοικονομία, τη σύγχρονη τεχνολογία και την ανάδυση της γνώσης ως συντελεστή παραγωγής πλούτου. Κοντολογίς, έχουμε να κάνουμε με μια αντιπαράθεση οικονομικών κύκλων. Αυτή η αντιπαράθεση είναι κατά τη γνώμη μου και η πηγή της σημερινής κρίσης».

Πρόκειται άρα για διόρθωση του αποκαλούμενου καπιταλιστικού συστήματος ή για σύγκρουση των καπιταλισμών, όπως υποστηρίζουν γνωστοί συνάδελφοί σας;

«Ο καπιταλισμός, σύστημα που εδράζεται στην ατομική ιδιοκτησία και στις ελεύθερες αγορές, όπως έχουμε διαπιστώσει παράγει φούσκες και κύματα ευημερίας τα οποία διαδέχονται οικονομικές υφέσεις και γενικά υστερήσεις.

Πρόκειται για φαινόμενα που τα ονομάζουμε οικονομικούς κύκλους και τα οποία στο παρελθόν είχαν δεκαετή συχνότητα. Στη διάρκεια του 20ού αιώνα τα κυκλικά αυτά φαινόμενα έγιναν σπανιότερα και, με εξαίρεση τη μεγάλη κρίση δυσπραγίας (depression) του 1929-1933, ο καπιταλισμός είχε μια σχετική σταθερότητα. Από την άλλη πλευρά, κάθε κύκλος εμπεριέχει αυτό το φαινόμενο που ο Γιόζεφ Σουμπέτερ (1883-1950) αποκαλούσε "δημιουργική καταστροφή" και το οποίο, ως τροφοδότης της οικονομικής ανάπτυξης, είναι θετικό».

Οι φούσκες που αναφέρατε δεν αποσταθεροποιούν το σύστημα; Δεν δημιουργούν κραυγαλέες αντιθέσεις μεταξύ χαμένων και κερδισμένων;

«Από τη δημιουργία και το σκάσιμο στη συνέχεια μιας φούσκας μπορεί να υπάρχουν κερδισμένοι και χαμένοι. Αυτό είναι σίγουρο. Εχετε όμως αναρωτηθεί γιατί; Η απάντηση δεν είναι εύκολη. Γι' αυτό λέω ότι η οικονομία είναι η επιστήμη που μελετά τις κοινωνικές επιπτώσεις των ατομικών επιλογών. Και οι επιλογές αυτές δεν υπάγονται εύκολα σε κανονιστικά πλαίσια.

Ο όχι πολύ γνωστός, αλλά θαυμάσιος οικονομολόγος Χάρι Τζόνσον (1923-1977), είχε γράψει ότι μπροστά σε κάθε κερδοσκόπο που αποσταθεροποιεί, υπάρχει ένας άλλος που παίζει σταθεροποιητικό ρόλο. Για κάθε μέλος του κοπαδιού που αγοράζει φούσκα, υπάρχει ένα άλλο μέλος που πουλάει φούσκα. Σε κάποιο σημείο η κατάσταση εξισορροπείται. Το πρόβλημα για τον οικονομολόγο είναι να προβλέψει πότε και σε ποιο επίπεδο θα γίνει αυτή η εξισορρόπηση. Σημειώστε όμως ότι, μέσα από αυτές τις διαδικασίες, ο καπιταλισμός δημιουργεί πλούτο και ευημερία. Αλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο».

Αρα, κατά την άποψή σας, η σημερινή κρίση προέρχεται από μία φούσκα;

«Είναι σαφές ότι το σκάσιμο της φούσκας των ακινήτων στις ΗΠΑ πυροδότησε την κρίση. Δεν είναι όμως ο αποκλειστικός υπεύθυνος. Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που συνέβαλαν, αφενός, στη δημιουργία της φούσκας στις ΗΠΑ και, αφετέρου, στην ταχεία διάδοση της κρίσης.

Πιστεύω ότι στην Αμερική δημιουργήθηκε μια κατάσταση πρωτοφανούς νομισματικής ανισορροπίας, για την οποία μεγάλες είναι οι ευθύνες της αμερικανικής Κεντρικής Τράπεζας (Fed).

Στην τακτική αυτή της Fed ήλθαν να προστεθούν οι τεράστιες τεχνολογικές πρόοδοι, που με τη σειρά τους οδήγησαν σε άνοδο της συνολικής παραγωγικότητας. Ταυτοχρόνως, Κίνα και Ινδία μπήκαν με αξιώσεις στην παγκοσμιοποιημένη αγορά, σπρώχνοντας επίσης προς τα πάνω την παραγωγικότητα - ιδιαίτερα στην παραγωγή καταναλωτικών αγαθών. Η κατάσταση αυτή δημιούργησε ένα αίσθημα ευφορίας, το οποίο αξιοποίησαν οι χρηματοοικονομικοί φορείς μέσα από τη δημιουργία εικονικού χρήματος. Το τελευταίο έδωσε την αίσθηση σε πάρα πολύ κόσμο ότι μπορεί να δημιουργεί υπεραξίες χωρίς κόπο - φαινόμενο που, στις ΗΠΑ ειδικά, είχε καταστροφικές επιπτώσεις στην αποταμίευση. Ολόκληρη η Αμερική ζούσε λοιπόν σε μια αυταπάτη.

Αυτή η αυταπάτη, σήμερα, μετά την έκρηξη της χρηματοοικονομικής φούσκας, διαλύθηκε. Δικαιώθηκε έτσι και η αυστριακή Σχολή οικονομικής σκέψης, που υποστηρίζει ότι οι άκριτες νομισματικές επεκτάσεις και τα σχεδόν μηδενικά επιτόκια οδηγούν σε φούσκες, για να ακολουθήσουν μετά η ύφεση και οι παρενέργειές της. Ετσι, το μέγα ζητούμενο είναι να διερευνήσουμε τι μπορεί να βγει από αυτή την κρίση, η οποία δρομολογεί και τους όρους της παγκοσμιοποίησης του 21ου αιώνα».

Αρχίζει έτσι η αυγή ενός νέου καπιταλισμού; Εχουμε δηλαδή αλλαγή οικονομικού παραδείγματος;

«Στον αναπτυγμένο κόσμο θα γίνουμε μάρτυρες μιας αισθητής αλλαγής στις υπερβολές του κράτους πρόνοιας. Η ευημερία και κοινωνική προστασία με δανεικά ή με εικονικό χρήμα τελειώνει. Για το δυτικό άνθρωπο, επανασήμανε η ώρα της ατομικής ευθύνης.

Ο καθένας μας καλείται να πάρει την τύχη του στα χέρια του. Το κράτος-πατερούλης τελειώνει - ειδικά δε στη χώρα σας, έχει ήδη πτωχεύσει. Δυστυχώς, όμως, η σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα είναι εν πολλοίς ακατάληπτη για πολλούς ανθρώπους που προσπαθούν να την κατανοήσουν. Νέοι θεσμοί αναπτύσσονται σε όλα τα επίπεδα της ζωής μας και υποδεικνύουν το νέο πρότυπο προσωπικών δεξιοτήτων και ικανοτήτων. Αυτές οι δεξιότητες και ικανότητες δημιουργούν και την καινούργια κουλτούρα της κατανάλωσης, η οποία, με τη σειρά της, επηρεάζει τις συμπεριφορές.

Ηδη οι κανόνες μιας νέας ζήτησης είναι παρόντες. Οποιοι ανοίξουν πρώτοι τις πόρτες αυτής της νέας περιόδου, θα έχουν αποκτήσει σοβαρό προβάδισμα για τη συνέχεια. Μπήκαμε στην εποχή της δημιουργικής κοινωνίας, στους κόλπους της οποίας δεν θα κερδίζουν πλέον όσοι συσσωρεύουν κεφάλαιο αλλά αυτοί που διαθέτουν υψηλά επίπεδα δημιουργικότητας».

Εχουμε άρα και ριζική αλλαγή στην εταιρική κουλτούρα; Στην έννοια της επιχείρησης;

«Αυτό είναι βέβαιο. Σε πολλές περιπτώσεις, οι εταιρείες ήδη προσπαθούν να ιεραρχήσουν την αυτοπραγμάτωσή τους πάνω από τις υλικές τους επιδιώξεις. Ολο και περισσότερο στον 21ο αιώνα, το κέρδος για τις εταιρείες θα έρχεται από την εκτίμηση που θα δείξουν οι καταναλωτές απέναντι στη συμβολή τους στην ευημερία του κοινωνικού συνόλου».

Θα τους πάρει ο διάβολος αν μας βγάλουν από το ευρώ...

Του Κώστα Στούπα

3 Σχόλια

1) Θα τους πάρει ο διάβολος αν μας βγάλουν από το ευρώ...

H καγκελάριος Μέρκελ σε μια αποστροφή του λόγου της πριν λίγες μέρες  σε κομματικό ακροατήριο, ανέφερε αυτό που ακούγεται όλο και πιο συχνά τον τελευταίο χρόνο: «Ήταν λάθος η είσοδος της Ελλάδας στο ευρώ...».
Ο πρώην καγκελάριος Χέλμουτ Σμιτ την τελευταία εβδομάδα ακροβολίστηκε στην άλλη πλευρά δηλώνοντας «Να τους πάρει ο διάβολος αν δεν σώσουν την Ελλάδα...».

Η διένεξη αυτή θυμίζει την παλιά διένεξη της Ευρώπης τα τελευταία 200-300 χρόνια, όπως αυτή εκφράστηκε μεταξύ του δίπολου της Ιεράς Συμμαχίας του Μέτερνιχ και του ρεύματος του διαφωτισμού όπως ενσαρκώθηκε πολιτικά από τη γαλλική επανάσταση και τα υπόλοιπα συμπαρομαρτούντα αυτής.

Η επάνοδος των Οθωμανών
Ας μην κοροϊδεύουμε τον εαυτό μας, την τελευταία δεκαετία που βρισκόμαστε εντός ευρώ, έχουν λάβει χώρα σημαντικές εξελίξεις στον κόσμο με μια από αυτές την ενίσχυση του ρόλου των αναπτυσσόμενων χωρών, της Ασίας κυρίως.

Η G 7 έχει μετεξελιχθεί πλέον σε G20 με την Τουρκία να βρίσκεται στις 20 πλουσιότερες χώρες του κόσμου και να ονειρεύεται την αναβίωση της οθωμανικής επικράτειας, υπό την σκιά της.

Η έξοδος της Ελλάδας από τη ζώνη του ευρώ, μοιραία θα την τροχιοδρομήσει στη ζώνη της τούρκικης λίρας σαν άλλο ένα τρόπαιο μεταξύ, της Αλβανίας, της Βουλγαρίας, της Παλαιστίνης και της Συρίας...

Αν η καγκελάριος σήμερα εκτιμά πως ήταν λάθος η ένταξη της Ελλάδας στο ευρώ, η ρίζα του λάθους αυτού δρομολογήθηκε τον Οκτώβριο του 1827 όταν με την Ναυμαχία του Ναβαρίνου η Ευρώπη υποστήριξε τον διαμελισμό της οθωμανικής αυτοκρατορίας με την υποστήριξη της δημιουργίας ελληνικού κράτους.

Από τότε μέχρι σήμερα έχουμε μια βασανιστική πορεία της Ελλάδας προς δυσμάς με ταχύτερο βήμα, όταν το πάνω χέρι έχει η πλευρά των Κοραήδων και των Ρηγάδων και οπισθοδρομήσεις όταν το πάνω χέρι αποκτούν οι μπέηδες και οι αρματολοί με τα «κεκτημένα» τους...

Το διακύβευμα τα επόμενα δύο χρόνια είναι η παρουσία ή όχι της Ελλάδα στην Ευρώπη. Μην έχετε καμιά αμφιβολία πως όποιοι χάσουν την μάχη της παραμονής της χώρας στην ευρωζώνη θα τους πάρει ο διάβολος, όπως πήρε εκείνους που έχασαν την παραμονή του ελληνισμού στις πατρογονικές εστίες της Ιωνίας.

Ο διάβολος θα πάρει και την Ευρώπη αν αφήσει την Ελλάδα να κυλήσει στο παρελθόν. Καμιά ζώνη δεν μπορεί να παίξει διεθνή ρόλο αν δεν μπορεί να διευθετήσει τα του οίκου της και σε κάθε παραφωνία πετάει τους βραδυπορούντες  από το παράθυρο.

Τα κεκτημένα των «Κοτσαμπάσηδων»...

Κανένα κεκτημένο δικαίως η αδίκως αποκτηθέν δεν έχει μεγαλύτερη αξία από την εξασφάλιση του μέλλοντος της νέας γενιάς κοντά στην ευρωπαϊκή οικογένεια.

Καμιά αυθαιρετούσα μειοψηφία δεν δικαιούται να εξωθεί τα παιδιά σε καταλήψεις σχολείων, τους φοιτητές στη διάλυση των πανεπιστημίων, τους αποστράτους σε καταλήψεις του πενταγώνου, τους δημοσίους υπαλλήλους σε καταλήψεις υπουργείων...

Κανείς δεν έχει δικαίωμα να διαλύσει τη χώρα επειδή η πλειοψηφία της κοινωνίας δεν έχει συνέλθει ακόμη από το σοκ της χρεοκοπίας και παρατηρεί άβουλη τα δρώμενα του παραλόγου που χαρακτηρίζουν τις περιόδους των μεγάλων μεταστροφών.

Η μεγάλη μεταστροφή που δρομολογείται στην Ελλάδα αφορά στον απεγκλωβισμό της κοινωνίας και της οικονομίας από το παρασιτικό μοντέλο των τελευταίων δεκαετιών που δομήθηκε πάνω στην πελατειακή αναδιανομή των δανεικών και στη στροφή με κάθε κόστος σε παραγωγικό μοντέλο της οικονομίας, όπου το κράτος θα πρέπει να ξοδεύει λιγότερα από όσα εισπράττει ή μπορεί να εισπράττει και σταδιακά οι εξαγωγές δεν θα απέχουν από τις εισαγωγές...

Αυτά δεν γίνονται με «θαύματα», ούτε με θεωρίες κοπής νέου χρήματος από την ΕΚΤ ή έκδοσης ευρωομολόγων. Γίνονται με σκληρή εργασία και δημιουργία προϋποθέσεων για υγιή οικονομικά κίνητρα.

Υπάρχει μια σημαντική μερίδα στον τόπο μας που εθελοτυφλεί και αποφεύγει τα δύσκολα. Δεν είναι καινούργιο φαινόμενο αυτό, ούτε αποτελεί σύμπτωμα μόνο του ραγιαδισμού που μας κληροδότησε η τουρκοκρατία.

Την εποχή της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης υπήρχαν αναλογικά  πιο πολλοί καλόγεροι από στρατιώτες και γεωργούς. Σήμερα αναλογικά αυτοί που ζουν από τα φορολογικά έσοδα είναι πιο πολλοί από αυτούς που παράγουν φορολογικά έσοδα.

Τότε, 200 χρόνια πριν την άλωση, ήταν το ρεύμα των ησυχαστών με προεξάρχοντα τον Γρηγόριο Παλαμά που είχε κερδίσει την αναμέτρηση απέναντι στους ουμανιστές με ηγετική μορφή τον Βαρλαάμ Καλαβρό.

Ο Καλαβρός προσπαθούσε να προσεγγίσει τα θεολογικά φιλοσοφικά πεδία μέσω των λογικών συνειρμών με βάση τον Αριστοτέλη και τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους.

Οι Ησυχαστές προσπαθούσαν να βρουν το νόημα της ύπαρξης στην επί ώρες ενατένιση του ομφαλού. Με απλά λόγια οι μεν προσπαθούσαν να προσεγγίσουν έννοιες και νοήματα που περικλείουν το Θεό με τη λογική και οι δε με την αισθαντικότητα.

Οι ουμανιστές ήθελαν την ενοποίηση της Ανατολικής και Δυτικής εκκλησίας. Κέρδισαν οι δεύτεροι, ο Καλαβρός έφυγε στη Δύση, ενώ λίγα χρόνια αργότερα όταν πέθανε ο Γρηγοράς, το πτώμα του πλέον διακεκριμένου του ρεύματος των ουμανιστών, συρόταν στους δρόμους της Πόλης για να έχει το πλήθος την ευκαιρία να το πετροβολήσει και να φτύσει. Ο Γρηγόριος Παλαμάς ανακηρύχτηκε άγιος.

Οι ουμανιστές του Βυζαντίου με πολλά χειρόγραφα αρχαίων που είχαν διασωθεί στο Βυζάντιο έφευγαν για τη Δύση όπου δίδασκαν ελληνικά και αρχαία φιλοσοφία, βάζοντας τις βάσεις για τον ευρωπαϊκό ουμανισμό, την αναγέννηση και τον διαφωτισμό... (Ο ουμανισμός ήταν το ρεύμα που πίστευε πως η παιδεία αναδεικνύει τις καλές πλευρές της ανθρώπινης φύσης...).

Ο Κυδώνης που έγινε και πρωθυπουργός, ο Χρυσολωράς και ο Πλήθων ο Γεμιστός είναι μερικοί από τους επιφανείς διαδόχους του Καλαβρού...

Ήταν οι απόγονοι αυτού του ρεύματος (ο Κοραής, ο Ρήγας, οι φιλικοί) που γύρισαν αργότερα να απελευθερώσουν το γένος, να εμφυσήσουν  τις ιδέες του διαφωτισμού από δεύτερο χέρι πλέον και να βάλουν τις βάσεις για το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος.

Όταν τις τελευταίες μέρες παρατηρούσα πόσο εύκολα εκτοξεύονταν χαρακτηρισμοί περί «γερμανοτσολιάδων» και άλλων ευτράπελων από τους πατριώτες της «μίζας» και των «δικών μας παιδιών» της κομματοκρατίας, θυμήθηκα τις ρίζες αυτής της αντίθεσης... Κατάλαβα όμως πόσο εύκολο ήταν κάποτε να ειπωθεί η φράση «καλύτερα φέσι τούρκικο παρά τιάρα παπική...».

Απλά σήμερα το πιο ενεργό μέρος του αντιδυτικού μπλοκ δεν είναι η εκκλησία και οι καλόγεροι, αλλά ένα μέτωπο πελατοκρατίας, φοροκλεπτών που κρύβονται πίσω από ένα  ιδεολογικό μανδύα μιας παρωχημένης αριστερής φλυαρίας. Το ρόλο του κακού Πάπα παίζει ο κακός καπιταλισμός πλέον...

Οι συνθήκες φαίνεται όμως έχουν αλλάξει, αργά ή γρήγορα το 75-80% που πιστεύει στην παραμονή στο ευρώ, στις μεταρρυθμίσεις και στη δημιουργία σύγχρονου δημοκρατικού κράτους θα βρει τον τρόπο να εκφραστεί πολιτικά.  ........


...........

3) Το τέλος του Μεσαίωνα στην Ελλάδα
 

Η Ελλάδα, όπως ξέρουμε όλοι μας, απελευθερώθηκε το 1821 από τους Τούρκους και εισήλθε στην ευρωπαϊκή οικογένεια προσπαθώντας να ακολουθήσει την πορεία της. Η όποια οικονομική και τεχνική ανάπτυξη των τελευταίων δύο αιώνων, της επέτρεψε να νομίζει ότι συμβαδίζει με τους Ευρωπαίους. Πλάνη οικτρά!

Βλέπε:Το τέλος του Μεσαίωνα στην Ελλάδα

Πηγή:www.capital.gr